Verhalen van vrijheid. Autobiografieën van slaven in transnationaal perspectief, 1789-2013
Op 1 juli 2013 is het anderhalve eeuw geleden dat de Nederlandse regering een einde maakte aan de slavernij in Suriname en de Antillen. De geschiedenis van slavernij in de kolonieën is lange tijd onderbelicht gebleven in de historische cultuur in Nederland, maar daar is aan het einde van de twintigste eeuw verandering in gekomen.
Mede door druk van migranten zijn een Nationaal Slavernij-Monument (2002) en een Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden en Erfenis (2003) gerealiseerd. Het thema ‘slavernij’ werd opgenomen in de Nederlandse Canon (2006), de NTR produceerde de tv-serie De Slavernij (2011) en voor het herdenkingsjaar 2013 staan tal van activiteiten gepland.
Sinds de eeuwwisseling is er in Nederland ontegenzeggelijk meer aandacht gekomen voor de geschiedenis van slavenhandel en slavernij. Een van de terugkerende discussiepunten betreft echter het witte of eurocentrische perspectief van waaruit deze geschiedenis wordt verteld of verbeeld. Dit onderzoek gaat over het belang van de stemmen van ex-slaven en belicht de veranderende functie van autobiografische getuigenissen in de strijd tegen maatschappelijk onrecht in heden en verleden.
Slave narratives
Egodocumenten van slaven uit de Nederlandse kolonieën zijn onbekend, maar in Groot-Brittannië verscheen al in 1789 de Interesting Narrative of the Life of Olaudah Equiano, or Gustavus Vassa, the African. Written by himself. De Amerikaanse anti-slavernijbeweging genereerde vanaf de jaren 1830 een groot aantal autobiografieën van ex-slaven. Een van de bekendste titels is Narrative of the Life of Frederick Douglass, an American slave. Written by himself (1845).
De autobiografieën van Equiano en Douglass werden onmiddellijk in het Nederlands vertaald. De Nederlandse uitgaves van Equiano (1790) en Douglass (1846) zijn zelfs de eerste buitenlandse vertalingen. Anders dan in Engeland en Amerika was er in Nederland geen sprake van een sterke anti-slavernijbeweging. Een van de onderzoeksvragen is dus waarom de vertalingen van deze autobiografieën juist in Nederland zijn geproduceerd. Een andere vraag betreft de receptie: hoe werden deze teksten in de drie nationale contexten gelezen in de periode voor de afschaffing van de slavernij?
Herinnering
Na de afschaffing van de slavernij raakten de meeste Anglo-Amerikaanse slave narratives in de vergetelheid.
In de twintigste eeuw zijn de slave narratives herontdekt, eerst door de New Negro Movement of Harlem Renaissance in de jaren 1920 en daarna de Civil Rights Movement. De nieuwe belangstelling voor literaire en historische bronnen van Afro-Amerikanen leidde ertoe dat de negentiende-eeuwse slave narratives in de Verenigde Staten tot op de dag van vandaag opnieuw bezorgd en uitgegeven worden.
Hoewel de herinnering aan de geschiedenis van slavenhandel en slavernij in Nederland tot voor kort nauwelijks leefde, verscheen rond 1980 een klein aantal herontdekte slave narratives in het Nederlands. Deze bevindingen roepen opnieuw vragen op over de manier waarop autobiografieën van ex-slaven in de verschillende landen betekenis hebben gekregen: gaat het om de geschiedenis en/of herinnering aan de slavernij, of zijn de teksten op heel andere manieren van betekenis voorzien?
Getuigen
De laatste decennia kregen autobiografische getuigenissen een groot belang in het proces naar sociale rechtvaardigheid en mensenrechten. Dat deze functie van autobiografieën niet nieuw is, blijkt uit het feit dat de achttiende- en negentiende-eeuwse anti-slavernijbeweging al gebruik maakte van slave narratives. De functie van deze teksten lijkt echter niet altijd en overal hetzelfde te zijn geweest.
Om zicht te krijgen op nationale verschillen en historische veranderingen in de status van autobiografische getuigenissen, volg ik de productie en receptie van slave narratives die sinds 1789 in zowel Nederland als de Verenigde Staten en Groot-Brittannië zijn gepubliceerd. Het onderzoek start met de autobiografie van Olaudah Equiano en eindigt met de autobiografieën van moderne slaven, veelal vrouwen en meisjes, die de laatste jaren op de internationale boekenmarkt verschijnen, zoals Slave (2002) van Mende Nazer uit Soedan.
